Η Ερωτική αγωγή στον Σίσυφο (τεύχος 19)

 

Τι εστί ερωτική αγωγή;

(Ερωτική αγωγή/ Μάνος Κοντολέων/ Πατάκης, Α΄ έκδοση 2003, Ε΄ έκδοση 2020)

 

Πολλές φορές διαβάζοντας αυτό το βιβλίο αναρωτήθηκα αν η ματιά του είναι η υποκειμενική των πρωταγωνιστών, του Χρήστου και του Άρη Βελλή, ή αν πρόκειται για «καθαρές» απόψεις του τριτοπροσώπου παντογνώστη αφηγητή. Θεωρώ ότι η απάντηση είναι πολύ δύσκολη και μόνο ο ίδιος ο συγγραφέας μπορεί να τη δώσει. Η αίσθηση μου είναι ότι η ενσυναίσθηση του συγγραφέα είναι τόσο ισχυρή που υπάρχει μια παροδική και μερική ταύτιση στις σελίδες του έργου. Πάντως, θα μπορούσα να πω, ότι μέρος αυτών των απόψεων δεν είναι κοινά αποδεκτές, κάτι όμως που δεν αποκλείει φυσικά την πιθανή ορθότητά τους.

   Το έργο όμως σαφώς δεν είναι ουδέτερο. Εγείρει ερωτήματα, μάλιστα καταιγιστικά, σε αρκετά σημεία προκαλεί και αυτό αποτελεί πλεονέκτημα, μια και η λογοτεχνία απευθύνεται σε αναγνώστες.

   Η ανδρική λίμπιντο και η ερωτογενής ματιά των αντρών είναι οδηγοί του και αυτό αυτομάτως το καθιστά υπό μια ιδιαίτερη οπτική γωνία. Γίνεται αισθητό ότι ο αφηγητής είναι άντρας, γιατί δεν θα μπορούσε να εκφραστεί με αυτόν τον τρόπο μια γυναίκα, ούτε θα διατύπωνε μάλλον αυτές τις θέσεις και αυτό ακριβώς αποτελεί την πρωτότυπη ιδιαιτερότητά του. Η ειρωνική του ματιά το διαπερνάει και το ηλεκτρίζει και κρατά τον αναγνώστη σε εγρήγορση, ενώ χαρακτηριστική είναι και η πυκνότητα νοημάτων. Αρκεί να σκεφτούμε πόσο διαφορετικό θα ήταν το βιβλίο αν γραφόταν υπό μερική εστίαση κάποιου άλλου πρωταγωνιστή. Θα ήταν αγνώριστο. Το αντρικό συγγραφικό ύφος είναι η ταυτότητά του.    Οι ήρωές του διασχίζουν την ιστορία και αυτή τους διαποτίζει. Κοινωνία και άνθρωποι είναι μαζί και μαζί προχωρούν. Η μέθοδός του είναι περισσότερο παραγωγική και ελάχιστα επαγωγική, μια  και πάντα στην αρχή του κεφαλαίου, αλλά και διαρκώς εντός  του, σκιαγραφεί το κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό κλίμα, που θα αποτυπωθεί ή θα ενεργοποιήσει τις αντιδράσεις των ηρώων.

   Ο συγγραφέας είναι πολίτης του 20^ου αιώνα, που γνωρίζει τα γεγονότα και τις προσωπικότητες της εποχής. Διερευνά διαρκώς τη σημειολογία τους, η οποία συχνά είναι υπαινικτική και μεταφορική, και όλα αυτά λειτουργούν αιτιολογικά, για τις συμπεριφορές των ηρώων του, αλλά και για γενικότερα θέματα. Είναι ενίοτε μια φευγαλέα, αλλά σφαιρική ματιά, όλου του αιώνα, με συχνές άμεσες κρίσεις.

   Η αθυροστομία και η ρεαλιστική ωμότητα των σεξουαλικών περιγραφών αποδίδει ένα ιδιαίτερο τόνο στο βιβλίο και στην αξιολόγηση των χαρακτήρων. Οι κεντρικοί ήρωες άγονται από τις σεξουαλικές παρορμήσεις τους (εδώ μας θυμίζει και τους ήρωες του Καραγάτση), τόσο στη συμπεριφορά, όσο και στην κοινωνική νοοτροπία τους, στην κοσμοαντίληψή τους και, εμμέσως, στις συγκαλυμμένες πολιτικές θέσεις τους. Γιατί ακόμα και η έλλειψη της ιδεολογικής τοποθέτησής τους αποτελεί πολιτική θέση, ειδικά όταν ο «προβολέας» φωτίζει, έστω και φευγαλέα, πολιτικές καταστάσεις. Έτσι κινούνται σε έναν κόσμο που βράζει και διακατέχονται από πλήρη αδιαφορία και ατομισμό.

   Αλλάζοντας θέμα, ένα πολύ ουσιαστικό και χαρακτηριστικό στοιχείο της τεχνοτροπίας του είναι ο δηλωτικός τρόπος γραφής. Υπάρχει σαφής έλλειψη εκτενών διαλόγων, η συνεχής αφηγηματική δράση είναι σπάνια, οι περιγραφές στιγμιαίες ή σύντομες και η καρέ-καρέ αποτύπωση της «πραγματικότητας» ανύπαρκτη. Έτσι δηλώνει τις καταστάσεις και τα συναισθήματα («tell») και το βιβλίο μοιάζει με ψηφιδωτό. Η τεχνική αυτή βοηθάει στη γρήγορη και σφαιρική αντίληψη της ψυχολογίας των ηρώων και τη σκιαγράφηση των νοοτροπιών και της κοινωνικής αντίληψης σε σχέση με αυτά. Έτσι δικαίως μπορούμε να πούμε ότι αποδίδει ερωτικά και σεξουαλικά (δύσκολα διαχωρίζονται αυτά τα δύο στο έργο), αλλά και κοινωνικά τον 20^ο αιώνα, κάτι που αποτελεί και στόχο του βιβλίου.

  Ας αναφέρουμε επιγραμματικά μερικές ακόμα αφηγηματικές τεχνικές. Α) Συχνή χρήση του προϊδεασμού και της προοικονομίας.

Β) Σύντομες δοκιμιακού τύπου παρεμβάσεις.

Γ) Χρήση σπάνιων λέξεων που ξαφνιάζουν, συχνά αρχαιοπρεπών ή δανεισμένων από την επιστήμη. Σε κάποιες περιπτώσεις υπάρχουν και λεξιπλασίες ή όροι νεολογισμού (π.χ. «homo faber», σ.313). Γενικά η γραφή του είναι σύνθετη, τόσο από πλευράς λέξεων, όσο, ως ένα βαθμό, και προτάσεων.

Δ) Ανάμιξη αγοραίων και λογίων λέξεων, που κάποτε έχουν στόχο την ειρωνεία.

Ε) Ηδονιστικές περιγραφές, με ρεαλισμό, συχνά με λόγιες λέξεις ή έμμεσες περιφράσεις, που αγγίζουν το γκροτέσκο, μια και δημιουργούν ανάμικτα, ερωτισμό, αηδία, ειρωνεία, μέχρι και παιγνιώδες χιούμορ.

ΣΤ) Και όλα όσα αναφέρθηκαν στο κείμενό μας.

   Νομίζω, κλείνοντας, ότι επιβάλλεται να κάνουμε μνεία για το αγωνιώδες και σε δεύτερη ανάγνωση συμβολικό τέλος. Το κομμάτιασμα του ήρωα, από τους δυνάμει εραστές του, σηματοδοτεί το τέλος του 20^ου αιώνα, πραγμάτων που φεύγουν ανεπιστρεπτί και άλλων που έρχονται, που πολλά από αυτά έχουν προαναγγελθεί.

   Το ανοίκειο του συμβάντος, η ευρηματικότητα, η αφηγηματική κλιμακούμενη ένταση και η ποιητική έκφραση και υπαινικτικότητα τού δίνουν αξία. Μοιάζει με την κατακλείδα της ποιήσεως που τραντάζει συθέμελα τον αναγνώστη.

Γρηγόρης Τεχλεμετζής